سفالگران از هزاران سال قبل در ساخت کوره‌ از ذراتی با اندازه نانو استفاده می‌کرده‌اند . به نظر می‌‌آید قدیمی‌ترین شئی به دست آمده که از این طریق ساخته شده است جام لیکرگوس باشد که متعلق به قرن 4 میلادی است و در موزه انگلستان نگهداری می‌شود. بر روی این جام رومی تصویری به صورت برجسته از شاه افسانه‌‌ای لیکرگوس نقش بسته است.

نکته جالب توجه این است که به هنگام قرار دادن یک چراغ قوه در داخل جام ( از بلای جام به داخل جام نور بتابانیم ) رنگش سبز خواهد شد و هنگامی که نور به خود بدنه ی جام برخورد کند رنگش به رنگ قرمز تغییر خواهد یافت




این خاصیت اپتیکی غیرمعمول از آنجا ناشی می‌شود که شیشه این جام محتوی ذرات 70 nm طلا و نقره می باشد. البته این احتمال هم وجود دارد که در هنگام ساخت این جام ناخالصی‌های فلزی و یا سرباره‌هایی که محتوی طلا و نقره بوده‌اند به صورت تصادفی به ماده اولیه جام اضافه شده باشد و این اثر غیرمعمول تصادفاً به وجود آمده باشد. این کشف که اضافه کردن مقدار بسیار کمی طلا به نسبت شیشه سبب قرمز رنگ شدن آن می‌شود به نام یوهان کونکل به ثبت رسیده که در انتهای قرن 17 میلادی در آلمان زندگی می‌کرده است.

برای درک اینکه یک شیشه به چه دلیلی رنگی می‌شود می‌توان آن را آنالیز شیمیایی کرد. آنالیز شیمیایی جام لیکرگوس نشان می‌دهد که ترکیب آن شبیه شیشه‌های roman می‌باشد. ساختار آن عمدتاً تشکیل شده است از دی‌اکسید سیلسیم و مقداری اکسید سدیم و کلسیم.


پس چرا این جام رنگی است؟

درحقیقت این جام حاوی مقدار اندکی طلا و نقره می‌باشد. در حدود 40 ppm طلا و در حدود 300 ppm نقره.
برای اینکه شیشه قرمز به نظر برسد، می‌توان مقداری ذرات طلا به آن اضافه کرد. این کشف توسط یک شیشه‌گر آلمانی در اواخر قرن هفدهم انجام شد. اما آیا رومیان در چند سال پیش قادر بودند. ذرات طلا رابه جام لیکرگوس برای رنگی‌کردن آن اضافه کنند؟
( این هم بدانید که طلا در ابعاد نانو رنگش قرمز می شود )

بررسی میکروسکوپ الکترونی از این جام :

برای بررسی دلایل رنگی‌شدن جام لیکرگوس باید آن را از بزرگنمایی‌های بسیار بالا مورد بررسی قرار داد. باتوجه اینکه در موزه بریتانیا میکروسکوپ الکترونی عبوری وجود نداشت، در دانشگاهEssen پروفسور دیوید باربر این کار را انجام داد.
بررسی ساختار این شیشه توسط میکروسکوپ الکترونی عبوری ذرات بسیار ریزی از کریستال‌های فلزی درون ساختار آن مشاهده شد. اندازه آنها عموماً در حدود 70 نانومتر می‌باشد. (یک نانومتر یک میلیونیوم متر می‌باشد.) آنالیزهای اشعه ایکس نشان داد که 70 درصد این کریستال‌ها از نقره و 30 درصد آنها از طلا تشکیل شده است.
این ذرات با پخش‌کردن نور شبیه ذرات ریز موجود در هوا که باعث می‌شود آسمان در شب قرمز به نظر برسد،‌ باعث رنگی به نظر رسیدن شیشه می‌شوند.

و همچنین تنوع فوق العاده ی رنگ های زیبا در پنجره های کلیساهای جامع قرون وسطی ، بدلیل وجود نانو ذرات فلزی در این شیشه ها بوده است.